Wat te doen als grote waternavel vrolijk de grens overdrijft? In de grenswateren met Nedersachsen gaan Duitse en Nederlandse waterbeheerders samen aan de slag.
Door Maarten Zonderwijk, sr beleidsadviseur ws Vechtstromen (okt 2023).
Waterschap Vechtstromen heeft al decennia lang werk aan het beheersen van de drie meest lastige “natte” invasieve exoten: parelvederkruid, waterteunisbloem en grote waternavel. Eerst hadden we vooral in de beken van de hellende zandgebieden van Twente last van deze planten. Maar de laatste jaren hebben we ook in de vlakke gebieden in het noorden van ons beheergebied (ZO Drenthe) last. Met intensief en deels handmatig beheer dachten we deze soorten eindelijk redelijk onder controle te hebben. Tot in 2021 bleek dat de grote waternavel met een forse invasie bezig was in de grenswateren met Nedersachsen. Over de laatstgenoemde soort en deze invasie gaat dit artikel.
In 1998 werden de eerste plekken met grote waternavel in Twente ontdekt, een deel in stedelijke wateren zoals Almelo maar ook in kleine beken in landelijk gebied. Steeds waren het oevers van erg voedselrijk water: beken en riviertjes die mede door effluent gevoed worden. Vaak was er sprake van stilstaand of traag stromend water (gestuwde beken) en het ontbreken van schaduw. Wij noemen dat de exoten-risico-waterlopen.
Een deken van waternavel
Eind 2021 bleek er in het uiterste noordoost hoekje van Twente iets bijzonders. Ter hoogte van de landsgrens bij Nordhorn loopt daar een gekanaliseerde beek vanuit Nederland naar Neuenhaus, om zich daar bij de Duitse Dinkel te voegen. In die gekanaliseerde beek haalden we elk jaar in handkracht een beetje grote waternavel weg, maar direct over de grens bleek deze plant zich ineens sterk te ontwikkelen. Nog een paar kilometer verder, waar de beek zich bij de Duitse Dinkel voegt, was in november 2021 een enorme woekering van grote waternavel gaande. Bijgaande foto illustreert de situatie.
Aan weerszijden van de 25 meter brede Dinkel dreef een lichtgroene mat van deze plant, met een breedte van 5 tot 8 meter. De deken van waternavel was zelf ongeveer 30 cm dik, en liet geen enkele andere waterplant door. Deze plaagplant was in Nedersachsen nog niet zo lang daarvoor als invasieve exoot herkend, maar in de lokale pers kwamen al ronkende berichten dat de woekerende exoot vanuit Nederland naar Duitsland kwam!
Overleg Duitse en Nederlandse waterbeheerders
Inmiddels was overleg gestart tussen de Duitse waterbeheerders in dat gebied en waterschap Vechtstromen. Direct over de grens is het waterbeheer heel anders georganiseerd, en vooral met meer management “lagen en taken” dan in Nederland. Je moet dus alle lagen tegelijk aan tafel hebben om actie in gang te zetten. Wij hebben onze ervaringen met het verwijderen van deze plant daar uitgelegd en werden gevraagd te helpen adviseren in de uitvoering. Inmiddels was ontdekt dat de Vechte, een volgend riviertje waar de Dinkel bij Neuenhaus in uitmondt, ook al geïnfecteerd was en dat ook daar grote drijfdekken lagen. Met name bij stuwen en vistrappen lagen dikke tapijten van grote waternavel. De Vechte, stroomt verderop ook weer naar Nederland, als de Overijsselse Vecht. En ook op de Vecht in Overijssel bleken we nu last te krijgen van deze plant, die vrolijk over de grens het land in dreef. Langs de Vecht zijn- en worden nog veel natuurontwikkeling projecten gerealiseerd in de oevers en het aangrenzende gebied. Dat zijn dus prachtige pionier situaties voor de nieuwkomer!
Samen aan de slag
De Duitse waterbeheerders hebben in de maanden november 2021 en januari 2022 met een gespecialiseerd bedrijf de bulk aan grote waternavel uit de Duitse Dinkel en Duitse Vechte verwijderd en afgevoerd. Laten hebben we gezamenlijk de oevers bij Neuenhaus bekeken, om te zien of alles was weggehaald en ook om het verschil tussen de grote waternavel en de inheemse waternavel te laten zien. De laatstgenoemde soort staat er namelijk ook, in voedselarme stukjes oever (veen of kwel). Het zou immers jammer zijn als ook deze waardevolle oeverplanten worden meegenomen, of als daar de hele oever wordt afgegraven.
Inmiddels lijkt de grote bulk van deze invasieve exoot inderdaad weg te zijn, zij het met intensief bijhouden. Dat betekent meerdere malen in het groeiseizoen in handkracht planten verwijderen, zowel aan Nederlandse als Duitse grenswateren. Langs de Overijsselse Vecht zijn we extra alert, omdat vestiging van exoten zonde zou zijn van alle investeringen in bouwen met natuur en natuurontwikkeling daar.